ကြိယာ

ပြုမူလှုပ်ရှားမှုကိုပြသော ကြိယာကို ပြုခြင်းပြကြိယာ ဟုခေါ်သည်။

• ပြေး
• ကန်
• ခွဲ
• ချက်

1. သူပြေးသည်။ ညီညီသည် ဘောလုံးကို ကန်သည်။ အဖေသည် အုန်းသီးကို ခွဲသည်။ အမေသည် ထမင်းကို ချက်သည်။

   1. ဖော်ပြပါ ဝါကျတို့တွင်-
   2. ဝါကျ (၁) ၌ ပြေးဟူသော ကြိယာသည် သူ ဟူသော ကတ္တား၏ပြုခြင်း ကို ပြသည်။
   3. ဝါကျ(၂) ၌ ကန်ဟူသော ကြိယာသည် ညီညီ ဟူသော ကတ္တား၏ ပြုခြင်း ကို ပြသည်။
   4. ဝါကျ (၃) ၌ ခွဲဟူသော ကြိယာသည် အဖေ ဟူသော ကတ္တား၏ ပြုခြင်း ကို ပြသည်။
   5. ဝါကျ(၄)၌ ချက်ဟူသော ကြိယာသည် အမေ ဟူသော ကတ္တား၏ ပြုခြင်းကို ပြသည်။
   6. ထို့ကြောင့် ပြေး၊ ကန်၊ ခဲ ပြေး၊ ကန်၊ ခဲ ပြေး၊ ကန်၊ ခွဲ၊ ချက် ဟူသော ကြိယာတို့သည် ပြုခြင်းကို ပြသည့် ပြုခြင်းပြကြိယာများ ဖြစ်ကြသည်။

သက်ရှိသက်မဲ့တို့၏ ဖြစ်မှုအခြေအနေကို ဖော်ပြသော ကြိယာကို ဖြစ်ခြင်းပြကြိယာ ဟုခေါ်သည်။

• ကွဲ
• ကျက်
• ပျော်
• ဖြစ်

1. ဖန်ခွက်ကွဲသည်။ ထမင်းကျက်ပြီ။ သူပျော်သည်။ မောင်ဘသည် ကျောင်းသားဖြစ် သည်။

   1. ဖော်ပြပါ ဝါကျတို့တွင်-
   2. ဝါကျ(၁)၌ ကွဲဟူသော ကြိယာသည် ဖန်ခွက် ဟူသော ကတ္တား၏ဖြစ်မှုအခြေအနေကို ပြသည်။
   3. ဝါကျ(၂)၌ ကျက်ဟူသောကြိယာသည် ထမင်း ဟူသော ကတ္တား၏ ဖြစ်မှုအခြေအနေကို ပြသည်။
   4. ဝါကျ(၃)၌ ပျော်ဟူသော ကြိယာသည် သူ ဟူသော ကတ္တား၏ ဖြစ်မှုအခြေအနေကို ပြသည်။
   5. ဝါကျ (၄)၌ ဖြစ် ဟူသော ကြိယာသည် မောင်ဘ ဟူသော ကတ္တား၏ ဖြစ်မှုအခြေအနေကို ပြသည်။
   6. ထို့ကြောင့် ကွဲ၊ ကျက်၊ ပျော်၊ ဖြစ် ဟူသော ကြိယာတို့သည် ဖြစ်ခြင်းကိုပြသည့် ဖြစ်ခြင်းပြကြိယာ များ ဖြစ်ကြသည်။

လူ၊ နေရာဒေသ၊ အရာဝတ္ထု စသည်တို့ ရှိနေခြင်း၊ တည်နေခြင်းကိုပြသောကြိယာကို ရှိခြင်းပြကြိယာ ဟုခေါ်သည်။

• ရှိ
• တည်ရှိ

1. ကန်ထဲ၌ ကြာ ရှိသည်။ ရန်ကုန်မြို့သည် လှိုင်မြစ်ဝ၌ တည်ရှိသည်။ ကျွန်ုပ်၌ ငွေငါးကျပ်ရှိသည်။ အဖေသည် စာကြည့်ခန်း၌ ရှိသည်။ ကျွန်ုပ်တို့ကျောင်းရှေ့၌ ကစားကွင်းရှိသည်။

   1. ဖော်ပြပါဝါကျတို့တွင်
   2. ဝါကျ (၁) ၌ ရှိဟူသော ကြိယာသည် ကြာ ဟူသော ကတ္တား၏ ရှိခြင်း ကို ပြသည်။
   3. ဝါကျ (၂) ၌ တည်ရှိဟူသော ကြိယာသည် ရန်ကုန်မြို့ ဟူသော ကတ္တား၏ ရှိခြင်းကို ပြသည်။
   4. ဝါကျ (၃) ၌ ရှိဟူသော ကြိယာသည် ငွေငါးကျပ် ဟူသော ကတ္တား ၏ ရှိခြင်းကို ပြသည်။
   5. ဝါကျ (၄) ၌ ရှိဟူသော ကြိယာသည် အဖေ ဟူသော ကတ္တား၏ ရှိခြင်းကို ပြသည်။
   6. ဝါကျ (၅) ၌ ရှိဟူသော ကြိယာသည် ကစားကွင်း ဟူသော ကတ္တား၏ ရှိခြင်းကို ပြသည်။
   7. ထို့ကြောင့် ရှိ၊ တည်ရှိ၊ တည်ရိ၊ တည်ရှိဟူသောကြိယာတို့သည် ရှိခြင်းကို ပြသည့် ရှိခြင်းပြ ကြိယာများ ဖြစ်ကြသည်။

မြန်မာသဒ္ဒါနည်းဖြင့် ခွဲစိတ်၍လည်းမရ၊ ပေါင်းစပ်ဖွဲ့စည်းထားခြင်းလည်းမဟုတ်၊ မူလအတိုင်းဖြစ်သော ပြုခြင်း၊ ဖြစ်ခြင်း၊ ရှိခြင်းကို ပြသော ကြိယာကို ပင်ကိုကြိယာ ဟုခေါ်သည်။

• က
• စား
• ကစား
• ဆင်း
• သနား
• ကဲ့ရဲ့
• ရိုသေ
• ရှိ
• ဖြစ်

1. ခွဲစိတ်၍မရ

   1. စကားလုံးတစ်လုံး၊ သို့မဟုတ် ပုဒ်တစ်ခုကိုခွဲစိတ်လိုက်လျှင် ထိုစကားလုံး၏ မူလအနက်အဓိပ္ပာယ် ပျက်သွားသည်ကို ခွဲစိတ်၍မရ ဟု ဆိုလိုခြင်းဖြစ်သည်။

2. စား၊ ဆင်း၊ ရှိ၊ ဖြစ် အစရှိသည်တို့သည် ခွဲစိတ်၍လည်း မရ၊ ပေါင်းစပ် ဖွဲ့စည်းထားခြင်းလည်း မဟုတ်သော ပင်ကိုကြိယာများ ဖြစ်ကြသည်။

3. ကစား ဟူသော ကြိယာသည်လည်း ခဲစိတ်၍မရသော၊ ပေါင်းစပ်ဖွဲ့စည်းထားခြင်းလည်း မဟုတ်သော ပင်ကိုကြိယာ ဖြစ်သည်။ ကစား၏ ဆိုလိုရင်းအနက်တစ်ခုမှာ ကျည်းသား၊ ခုံညင်းဒိုး၊ ဘောလုံး စသည်တို့ဖြင့် ကိုယ်လက်လှုပ်ရှား မြူးထူးပျော်ပါးသည် ဟူ၍ ဖြစ်သည်။

   1. ကစားကိုခွဲစိတ်လိုက်လျှင် က နှင့် စား ဟူသော အစိတ်အပိုင်း နှစ်ခုကို ရမည်။ သို့ရာတွင် က သည်လည်းကောင်း၊ စား သည်လည်းကောင်း ကစား၏ဆိုလိုရင်းအနက်ကိုမပေးနိုင်ချေ။ ခွဲစိတ်ခြင်းဖြင့် မူလအဓိပ္ပာယ်မှာ ပျက်သွားသည်။ ထို့ကြောင့် ကစားသည် ခွဲစိတ်၍ မရသော ပင်ကိုကြိယာဖြစ်သည်။

4. ထို့ပြင် ကွာခြား၊ ခုတ်ထစ်၊ ရောင်းဝယ်၊ စွန့်ကြဲ စသည်တို့ကဲ့သို့ ပုဒ်အချင်းချင်း ပေါင်းစပ်ဖဲ့စည်းထားသည့် ပေါင်းစပ်ပုဒ်လည်း မဟုတ်သောကြောင့် ကစား သည် ပင်ကိုကြိယာ ဖြစ်သည်။

   1. ထိုနည်းအတူ သနား၊ ကဲ့ရဲ့၊ ရိုသေ တို့သည်လည်း ခွဲစိတ်၍လည်းမရ၊ ပေါင်းစပ်ဖွဲ့စည်းထားခြင်းလည်း မဟုတ်သော ပင်ကိုကြိယာများ ဖြစ်ကြသည်။

ဂုဏ်အရည်အချင်းပြပုဒ်များ၏နောက်၌ ကြိယာဝိဘတ်ကို ဆက်ခြင်းဖြင့် ကြိယာကို ဂုဏ်ရည်ပြကြိယာ ဟုခေါ်သည်။

• ပျင်း၏
• ချိုသည်
• လှသည်
• မတ်စောက်၏
• သာယာသည်

1. ဂုဏ်အရည်အချင်းပြပုဒ် + ကြိယာဝိဘတ် = ဂုဏ်ရည်ပြကြိယာ

   1. ပျင်း၊ ချို၊ လှ၊ မတ်စောက်၊ သာယာ တို့သည် ဂုဏ်အရည်အချင်းပြပုဒ်များ ဖြစ်ကြသည်။
   2. ၎င်းတို့၏နောက်၌ ကြိယာဝိဘတ်များဖြစ်သော သည်၊ ၏ တို့ကိုဆက်လိုက်သောအခါ ပျင်းသည်/၏၊ ချိုသည်/၏၊ လှသည်/၏၊ မတ်စောက်သည်/၏၊ သာယာသည်/၏ စသော ဂုဏ်ရည်ပြကြိယာများ ဖြစ်လာကြသည်။

ပုဒ်တို့ကိုပေါင်းစပ်ပြီးနောက် ကြိယာဝိဘတ် ဆက်ထားသော ပေါင်းစပ်ကြိယာ ဟုခေါ်သည်။

• စားသောက်သည်/၏
• ခုတ်ထစ်သည်/၏ဆေးခြယ်သည်/၏
• ရေကူးသည်/၏
• ကောင်းမြတ်သည်/၏
• ကြီးကျယ်သည်/၏
• စိတ်တိုသည်/၏
• အားငယ်သည်/၏